In dit minisymposium zullen we stilstaan bij het belang van sensitiviteit en aandacht als tegenwicht tegen een onttoverde cultuur, waarin de werkelijkheid vooral gezien wordt als beheersbaar met behulp van rekenkundige modellen en technische middelen. In de twee lezingen van deze middag worden de houdingen van sensitiviteit en aandacht onderzocht als mogelijkheden om tot een andere ervaring van de werkelijkheid te komen, waarin meer ruimte is voor waarden en voor het geestelijke aspect. Rob Compaijen onderzoekt hoe aandacht, als onthechte betrokkenheid, ons ontvankelijk kan maken voor de werkelijkheid van waarden. Barbara Zwaan gaat na wat Simone Weil verstaat onder echte aandacht en laat zien hoe deze houding in verband staat met het goede en het geestelijke leven.
| 13:15 | Inloggen is mogelijk |
| 13:30 | Opening door dagvoorzitter André van Delft en zoominstructies door Kirsten Kalkman |
| 13:45 | Rob Compaijen – Aandacht als afstemming op waarden |
| 14:45 | Pauze |
| 15:15 | Barbara Zwaan – Simone Weil en de omvormende kracht van aandacht |
| 16:15 | Plenaire gedachtewisseling |
| 16:45 | Afsluiting door de dagvoorzitter |
Rob Compaijen
Mensen hebben het eigenaardige vermogen om de wereld vanuit verschillende soorten standpunten te benaderen. Doorgaans benaderen zij de wereld vanuit een heel betrokken standpunt. We zijn echter ook in staat om onszelf (tot op zekere hoogte) los te maken van onze betrokkenheid en de wereld vanuit een meer of minder onthecht standpunt te beschouwen.
In het eerste deel van deze lezing ontwikkel ik de gedachte dat er een standpunt bestaat dat ik ‘onthechte betrokkenheid’ noem. Onthechte betrokkenheid is, zo zal ik betogen, een heel belangrijk standpunt voor de moraalfilosofie omdat het ons afstemt op waarden. Wanneer onze blik op de wereld in sterke mate onthecht is (zoals in, bijvoorbeeld, de natuurwetenschappen of in bepaalde gestalten van het existentialisme), verliezen we het zicht op waarden. Wanneer onze blik op de wereld echter heel betrokken is, dreigen waarden eveneens onzichtbaar te worden.
In het tweede deel van de lezing betoog ik dat Iris Murdochs belangrijke en fascinerende notie ‘aandacht’ begrepen kan worden als een voorbeeld van een onthecht-betrokken standpunt. We zullen zien hoe Murdoch aandacht begrijpt, hoe belangrijk aandacht is in onze concrete levens en hoe we volgens haar aandacht kunnen cultiveren.
Rob Compaijen is als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de Protestantse Theologische Universiteit. Voor zijn huidige onderzoek naar (de verhouding tussen) morele waarneming en morele reflectie ontving hij van NWO een Veni-beurs. In 2016 promoveerde hij aan de Universiteit Antwerpen op een proefschrift over Kierkegaard en de vraag naar de redelijkheid van levensveranderende keuzes. Hij publiceerde artikelen over onder andere Kierkegaard, deugdethiek, Murdoch, voorbeeldigheid en vertrouwen. Van zijn hand verscheen in 2018, bij Palgrave MacMillan, Kierkegaard, MacIntyre, Williams, and the Internal Point of View. Momenteel werkt hij aan een boek over afgunst.
Barbara Zwaan
Alles wat met echte aandacht gedaan wordt brengt het goede voort, aldus de Franse filosofe en mystica Simone Weil (1909-1943): ‘Iedere poging voegt een beetje goud toe aan een schat die niemand ter wereld u kan ontroven’. Voor wie soms gefrustreerd of ontmoedigd kan raken over ogenschijnlijk vruchteloze inspanningen om mens en ding met meer ‘attention’ tegemoet te treden, is dat hoopvol nieuws.
Aan de hand van een in Attente de Dieu (Wachten op God) opgenomen beschouwing over goed onderwijs zullen we nagaan wat Simone Weil verstaat onder echte aandacht en hoe zij die in verband brengt met geestelijk leven. Geplaatst in het bredere kader van ook ander werk van Weil komen we zo tot een viertal bewegingen in het spirituele omvormingsproces dat door de ‘negatieve inspanning’ van de aandacht als grondhouding in gang gezet wordt.
Barbara Zwaan studeerde Frans en theologie aan de Universiteit Leiden. Ze is werkzaam als geestelijk verzorger en geeft les aan de Utrechtse Academie voor Geesteswetenschappen. Ze is redacteur van Herademing. Tijdschrift voor spiritualiteit en mystiek en columnist bij het Tijdschrift voor Geestelijk Leven. In 2017 publiceerde ze Een prachtige dans. De therapeutische afstemming van afstand en nabijheid in het werk van Carl Rogers, Martin Buber en Henri Nouwen (KSGV, Tilburg). Thema’s waarover ze schrijft zijn o.a.: het goede leven en het lijden, kracht en kwetsbaarheid, afstand en nabijheid en aandachtig leven. Ze is lid van het Colloquium Levensfilosofie.