Vergelijkende filosofie

• Datum: vrijdag 3 maart 2023
• Tijd: 15:00–17:30 uur
• Sprekers: Michel Dijkstra en Martine Berenpas
• Locatie: Universiteit Leiden, Matthias De Vrieshof 2, Zaal 0.02, 2311 BZ Leiden

Op vrijdag 3 maart organiseert het Colloquium Levensfilosofie een mini-symposium over vergelijkende of interculturele filosofie. Interculturele filosofie is een relatief jonge loot aan de stam van de academische filosofie, maar heeft in de afgelopen decennia aan populariteit gewonnen. In een wereld van toenemende globalisering wordt het steeds belangrijker om de dialoog aan te gaan met andere culturen en te reflecteren over onze eigen culturele aannames en overtuigingen.

Interculturele of vergelijkende filosofie probeert om een dialoog aan te gaan tussen verschillende culturele filosofische tradities om niet alleen kennis te verkrijgen over deze culturele andere traditie, maar ook om kritisch te kunnen reflecteren over onze vooroordelen en culturele inbedding.

Interculturele filosofie draait om de relatie tussen het zelf en de ander: een confrontatie met de culturele ander kan ons helpen om onze culturele horizon inzichtelijke te maken en te verbreden. Tegelijkertijd kan de vergelijkende filosoof nooit een neutraal standpunt innemen en blijft hij of zij altijd ingebed in zijn of haar culturele horizon. Als wij dit niet erkennen, dan brengt dat het risico met zich mee dat we de ander evalueren en beoordelen vanuit onze eigen vooroordelen.

De confrontatie met de ander kan daarbij leiden tot zelfbegrip en zelftransformatie maar ook tot kolonisatie van de ander; thema’s die in dit mini-symposium duidelijk naar voren zullen komen.

Zijn de denktradities uit het Oosten en het Westen onvergelijkbare grootheden? Of is een filosofische vergelijking mogelijk, die uitmondt in een dialoog? Michel Dijkstra beantwoordt deze vraag aan de hand van een case-study: een vergelijking tussen de beroemde Duitse filosoof, theoloog en ‘mysticus’ Meister Eckhart en zenmeester Dōgen, die beiden in de dertiende eeuw leefden. Hij maakt duidelijk hoe deze vergelijking tot een wederzijdse verheldering kan leiden: door te kijken in de spiegel van een andere wijsbegeerte leer je ook je eigen denken beter kennen.

Martine Berenpas bekritiseert in deze lezing Levinas’ ethische relatie tot de ander en stelt dat Levinas weliswaar pretendeert een universele menselijke waarheid te articuleren, maar uiteindelijk toch zich schuldig maakt aan eurocentrisme. Met behulp van de vroege daoïstische tekst de Zhuangzi zal ze laten zien hoe Levinas zijn eigen Joods-Griekse perspectief ziet als de universele waarheid, waardoor Levinas’ denken andere culturele tradities impliciet ziet als minderwaardig. Toch kunnen we aan de hand van de Zhuangzi een Levinasiaanse ethiek destilleren waarin het zelf de ander in ogenschouw neemt en verantwoordelijkheid neemt voor de andersheid van de ander. Ze zal laten zien hoe “het vinden van de scharnier van de dào” gezien kan worden als het sluitstuk van het harmoniseren van de zelf-anderrelatie.