Van orde naar ontvankelijkheid

• Datum: vrijdag 15 september 2023
• Tijd: 13:00–16:30 uur
• Sprekers: Gert-Jan van der Heiden en Gerard Visser
• Locatie: Universiteit Leiden, P.J. Vethgebouw, zaal 1.01. Rapenburg 73 (bij het academiegebouw de poort door, het gebouw aan de linkerzijde)

‘De hele filosofie is als een boom, haar wortels zijn de metafysica’. Aldus stelde Descartes zich de filosofie nog voor. Intussen is de universele en redelijke orde waar de metafysica zich van origine op beroept in het geding geraakt. Betekent dit het einde van de metafysica, zoals door Nietzsche en Heidegger aangekondigd? Of betekent dit het einde van de metafysica als orde-denken en is er tegenwoordig een hervorming van deze filosofische discipline nodig?

Dat laatste zal Gert-Jan van der Heiden betogen, die met elementen van ontvankelijkheid en getuigen een metafysica voorbij de traditionele orde probeert te denken. Gerard Visser zal deze omwenteling vervolgens inbedden in de bredere revolutie die zich de afgelopen eeuwen in de filosofie en de kunst heeft voltrokken. Dit symposium zal zo een kruisbestuiving zijn tussen de filosofische projecten van twee originele Nederlandse denkers.

De metafysica is van oudsher orde-denken. Vanaf het begin van de moderne tijd beginnen in deze opvatting scheuren te ontstaan en lijkt de orde die we in de wereld aantreffen niet langer begrepen te worden als iets van de werkelijkheid zelf, maar als iets wat door het kennende, willende en makende subject in de werkelijkheid aangebracht wordt. Deze wending die zich voltrekt in de overgang van het klassieke naar het moderne denken roept de vraag op hoe de oorspronkelijke inzet van het denken, de wereld te laten zijn en te begrijpen zoals die is, teruggewonnen kan worden. Onder de noemers van ontvankelijkheid en getuigen tracht Van der Heiden de oorspronkelijke inzet van het denken, voorbij de vraag naar de orde, terug te winnen.

Er heeft zich vanaf de tweede helft van de 19e eeuw een omwenteling voltrokken in kunst en filosofie. De revolutie in de filosofie staat te boek als de metafysicakritiek, die in de kunst verstaan we als overgang van traditionele naar moderne kunst. In de beeldende kunst is zij ons het meest vertrouwd. Zelfs de man in de straat kent het onderscheid tussen een Pieter de Hoogh en een Jackson Pollock. Maar staan we voldoende stil bij de vraag wat hier is gebeurd? Al vanaf zijn proefschrift Nietzsche en Heidegger. Een confrontatie heeft Gerard Visser zich aan deze vraag gewijd. In zijn lezing zal hij aan de hand van enkele citaten uit het werk van Nietzsche, Dilthey en Heidegger laten zien hoe de filosofie zichzelf vernieuwt in de vorm van het project van een radicale fenomenologie van het leven. Zijns inziens kan de betekenis van dit project moeilijk worden overschat, gesteld dat het historisch bevrijdingsproces van de verlichting een tweede fase kent, die van de bevrijding van niet meer alleen het ‘ik denk’, het autonome, reflexieve subject uit overleefde hiërarchische verbanden, maar van heel het raadsel van het leven, zowel in onszelf als in al wat op aarde leeft.